Przydatne linki

Protokół odłowów kontrolnych

 

ICHTIOFAUNA ZALEWU SKOWRONEK W ŚWIETLE BADAŃ

PRZEPROWADZONYCH W ROKU 2017

 

     Spis treści                                                                                                                          Kraków, luty 2018

  1.  Wstęp
  2.  Metodyka badań.
  3.  Wyniki połowów i ich omówienie.
  4.  Wykorzystana i cytowana literatura.

1. Wstęp

 

Badania przeprowadzono w dniu 9 października 2017 r. Celem badań było zebranie danych na temat struktury ichtiofauny zbiornika zaporowego, znanego jako Zalew Skowronek, w tym także skuteczności zarybień oraz innych działań podejmowanych przez użytkownika rybackiego.

Gospodarzem zalewu, ściślej – Łowiska „Skowronek”, jest Koło Polskiego Związku Wędkarskiego „Alwernia”.

Połowy wykonali pracownicy Katedry Ichtiobiologii i Rybactwa Uniwersytetu Rolniczego im. Hugona Kołłątaja w Krakowie, przy udziale studentów kierunku Rybactwo (w ramach planowych zajęć dydaktycznych). Brały w nich udział osoby przeszkolone i zaznajomione z metodyką elektropołowów, w szczególności z zasadami BHP. Każdorazowo połowy odbywały się pod kierunkiem osób uprawnionych (posiadających ZAŚWIADCZENIE KWALIFIKACYJNE w zakresie eksploatacji elektrycznych narzędzi połowu ryb). Połowy przeprowadzono na mocy decyzji Marszałka Województwa Małopolskiego z dnia 9 czerwca 2017 r. RO-II.7143.1.4.2017.WB a o ich terminie i miejscu każdorazowo informowano urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego, Państwową Straż Rybacką w Krakowie i Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie. Wyżej wymieniona decyzja (zgoda na połów ryb) jest niezbędna w przypadku wód będących częścią obwodów rybackich, do których zalicza się także zalew Skowronek, zasilany wodami rzeki Brodła, będącej częścią obwodu rybackiego Wisła nr 2.

Badania realizował zespół w składzie:

Prof. dr hab. inż. Włodzimierz Popek

dr inż. Paweł Szczerbik

mgr inż. Artur Klaczak

mgr inż. Jakub Popek

 

  1. Metodyka badań

 

Połowy realizowano za pomocą narzędzi stawnych (sieci) oraz elektrycznych. Zastosowano następujące narzędzia sieciowe:

  • denny wonton panelowy typu NORDIC (bok oka 5-55 mm)
  • pelagiczny wonton panelowy typu NORDIC (bok oka 5-55 mm)
  • wonton okoniowo-płociowy (bok oka 20 mm)
  • wonton linowo-leszczowy (bok oka 40 mm)
  • drygawica (bok oka jądra 40 mm)

Czas ekspozycji narzędzi sieciowych wynosił ok. 2 godziny. W strefie przybrzeżnej zbioników wykonywano ponadto elektropołów za pomocą urządzenia EL62 IIGI (Hans Grassl, Niemcy) zasilanego agregatem prądotwórczym o mocy 3,5 kW, generującego prąd impulsowy o napięciu 350 V i częstotliwości impulsowania70 Hz, przy natężeniu ok. 2 A. Elektropołów prowadzono z łodzi pneumatycznej.

Zarówno połowy sieciowe, jak i elektropołowy przeprowadzono w porze dziennej.

 

Fot. 1. Brygada połowowa na łodzi pneumatycznej

na Zalewie Skowronek (fot. A. Klaczak)

  1. Wyniki połowów i ich omówienie

Łącznie za pomocą wszystkich wykorzystanych narzędzi złowiono 475 ryb o sumarycznej masie 18139 g (18,139 kg). Stwierdzono występowanie dziesięciu (10) gatunków, należących do trzech (3) rodzin:

Karpiowate (Cyprinidae): 

  1. Czebaczek amurski Pseudorasbora parva
  2. Jaź Leuciscus idus
  3. Karaś srebrzysty Carassius gibelio
  4. Leszcz Abramis brama
  5. Lin Tinca tinca
  6. Płoć Rutilus rutilus
  7. Różanka Rhodeus amarus
  8. Wzdręga Scardinius erythrophthalmus

Okoniowate (Percidae): 

  1. Okoń Perca fluviatilis

Szczupakowate (Esocidae): 

  1. Szczupak Esox Lucius

 

Gatunkiem najliczniej występującym okazała się płoć (62,263 % liczby wszystkich złowionych ryb), przed wzdręgą (21,683 %) i okoniem (8,211 %) (tab. 1 i ryc. 1).

Pod względem biomasy największy był udział płoci (44,506 %) i szczupaka (29,952 %) (tab. 2 i ryc. 2).

Wyniki połowów wyraźnie wykazały zasadność prowadzenia elektropołowów w przybrzeżnej strefie zbiorników, niezależnie od ich wielkości. Rezygnacja z elektropołowu spowodowałaby brak w połowach takich gatunków, jak lin oraz dwa gatunki o małych rozmiarach, ale dużym znaczeniu: różanka Rhodeus amarus i inwazyjny czebaczek amurski Pseudorasbora parva (tab. 3).

 

Strukturę ichtiofauny zbiornika Skowronek należy uznać za zadowalającą. Nie zaobserwowano nadmiernej liczebności drobnych ryb karpiowatych lub małych okoni. Udało się odłowić stosunkowo dużo drapieżników; przede wszystkim szczupaków (6 sztuk), w tym osobnika o długości 73 cm (tab. 5), który nie może być wprawdzie uważany za wyjątkowy okaz, niemniej w wielu wodach poddanych silnej presji wędkarskiej tej wielkości szczupaki są już rzadko spotykane (i to pomimo, o dziwo, powszechnie deklarowanej postawy „NO KILL”). Oczywiście drapieżniki (oprócz szczupaków także duże okonie) powinny być wspierane w ramach racjonalnej gospodarki rybackiej, jako gatunki pełniące rolę naturalnych regulatorów wobec bentosożernych i planktonożernych ryb karpiowatych. Złowione okonie charakteryzowały się wielkością (longitudo totalis) od ok. 8 do 27 cm (tab. 5). Nie udało się natomiast odłowić suma, który podobno także występuje w wodach zbiornika.

Tab. 4. Gatunki ryb stwierdzone na Zalewie Skowronek oraz przynależne im kategorie zagrożeń i status prawny na terenie Polski. Przyjęto następujące, zgodne z klasyfikacja IUCN/WCU (Komisja Gatunków Zagrożonych), symbole i definicje: VU (vulnerable) – gatunek narażony. Nie jest zagrożony w takim stopniu jak taksony z wyższych kategorii, lecz objęty wysokim ryzykiem wyginięcia w „średnio” odległej przyszłości; CD (conservation dependent) – gatunek zależny od ochrony; LC (least concern) – gatunek „najmniejszej troski”; I – (introduced) – introdukowany

Na uwagę zasługuje obecność różanki, świadcząca o dobrej jakości wody, warunkującej występowanie małży z rodziny Unionidae. Różanka jest jedynym w Polsce przedstawicielem ryb ostrakofilnych. W czasie tarła ikra różanki zostaje za pomocą pokładełka samicy wprowadzona do jamy skrzelowej małża, gdzie odbywa się dalszy rozwój i wylęg. Różanka występuje w wodach stojących i wolno płynących, ale tylko tam, gdzie występują takie gatunki mięczaków, jak szczeżuja wielka, czy skójka malarska (Reynolds i in. 1997). Różanka jest objęta ochroną gatunkową na terenie Polski (tab. 4) i zalicza się ponadto do gatunków „naturowych” (czyli gatunków z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej) Jej stan zagrożenia jest najwyższy spośród gatunków stwierdzonych w połowach (kategoria VU – gatunek narażony, tab. 4). Gatunek ten jest cenny nie tylko z uwagi na jego oczywistą wartość, jako kolejnego składnika bogactwa gatunkowego i bioróżnorodności, ale i jako argument przeciwko ewentualnym, szkodliwym dla stanu ekologicznego zbiornika planom i inwestycjom.

O ile obecność różanki cieszy, o tyle niepokojący jest fakt odłowienia czebaczka amurskiego (fot. 2). Pomimo niewielkich rozmiarów, ten inwazyjny gatunek stanowi obecnie realne i bardzo poważne zagrożenie dla bioróżnorodności i gospodarki rybackiej. Małe rozmiary w istocie sprzyjają jego rozprzestrzenianiu się, zwłaszcza wraz z materiałem zarybieniowym. Gatunek ten jest rezerwuarem groźnego pasożyta Sphaerothecum destruens, niebezpiecznego dla wielu rodzimych gatunków ryb (Gozlan i wsp. 2005; Paley i wsp. 2012; Andreou i wsp. 2016). Należy dołożyć wszelkich starań, aby wyeliminować ten gatunek z wód zalewu, w tym celu potrzebne wydają się akcje edukacyjne wśród wędkarzy, często mylących czebaczka ze słonecznicą, kiełbiem a nawet narybkiem amura białego.

W ramach rybackiego użytkowania zbiornika powinno się zdecydowanie wspierać gatunki drapieżne, dążąc do ukierunkowywania presji na tak zwane gatunki eutrofizujące, głównie płoć i leszcza, choć w istocie do takich gatunków zalicza się także drobny okoń (Starmach i Jelonek 2000).

Podsumowując, należy stwierdzić, że ichtiofauna Zalewu Skowronek jest dość bogata gatunkowo a dotychczasowe działania użytkownika rybackiego wydają się prawidłowo wpływać na strukturę gatunkową i wielkość pogłowia ryb w zbiorniku, spełniając w ten sposób podstawowe założenia racjonalnej gospodarki rybackiej.

4.  Wykorzystana i cytowana literatura

 Andreou D, Gozlan RE. (2016). Associated disease risk from introduced generalist pathogen Sphaerothecum destruens: management and policy implications. Parasitology 143: 1204–1210.

  • Copp G. H., Warrington S., Wesley K. J. (2008). Management of an ornamental pond as a conservation site for a threatened native fish species, crucian carp Carassius carassius. Hydrobiologia, 597: 149–155.
  • Gozlan R.E., St-Hilaire S., Feist S.W., Martin P., Kent M.L., 2005: Disease threat to European fish. Nature, 435, 1046.
  • Mickiewicz M. (2012). Racjonalna gospodarka rybacka w obwodach rybackich, ss. 53–64. W: Wołos A. (red.), Zasady i uwarunkowania zrównoważonego korzystania z zasobów rybackich. Wyd. IRŚ, Olsztyn.
  • Paley RK, Andreou D, Bateman KS, Feist SW. 2012. Isolation and culture of Sphaerothecum destruens from Sunbleak (Leucaspius delineatus) in the UK and pathogenicity experiments in Atlantic salmon (Salmo salar). Parasitology 139: 904–914.
  • Reynolds J. D., Debuse V. J., Aldrige D. C. 1997. Host specialization in an unusual symbiosis: European bitterling spawning in freshwater mussels. Oikos, 78: 539–545.
  • Starmach J., Jelonek M. 2000. Racjonalna gospodarka rybacka w górskich i podgórskich zbiornikach  zaporowych.  W: Wybrane  aspekty  gospodarki  rybackiej  na  zbiornikach zaporowych. Materiały Konferencji Międzynarodowej, Gołysz 15-16 maja 2000 r.: 129-135.
  • Witkowski A., Kotusz J., Przybylski M. (2009). Stopień zagrożenia słodkowodnej ichtiofauny Polski: Czerwona lista minogów i ryb – stan 2009. Chrońmy Przyrodę Ojczystą, 65: 33–52.

Opracował:

Dr inż. Paweł Szczerbik

Katedra Ichtiobiologii i Rybactwa Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie